Okulizacja (oczkowanie) należy do powszechnie stosowanych i najbardziej wydajnych metod szczepienia. Przy tym sposobie, z podkładką łączymy tylko jeden pączek (oczko) rozmnażanej odmiany, w odróżnieniu od szczepienia gdzie zraz jest odcinkiem pędu z 3-4 pączkami.

Okulizacja (oczkowanie) należy do powszechnie stosowanych i najbardziej wydajnych metod szczepienia. Przy tym sposobie, z podkładką łączymy tylko jeden pączek (oczko) rozmnażanej odmiany, w odróżnieniu od szczepienia gdzie zraz jest odcinkiem pędu z 3-4 pączkami. Okulizację wykonuje się przeważnie w okresie intensywnego wzrostu podkładek, gdy komórki miazgi (tkanki twórczej powodującej przyrastanie rośliny na grubość), intensywnie się dzielą. Wówczas kora z łykiem podważona nożem łatwo odchodzi od drewna, dzięki temu można za korę wsunąć oczko rozmnażanej odmiany. Okres ten trwa od pękania pąków na wiosnę aż do późnego lata. Lipy okulizuje się najczęściej w terminie od drugiej połowy czerwca do sierpnia. W tym czasie wykonuje się tzw. okulizację oczkiem (pączkiem) śpiącym, który znajduje się w kącie ogonka liściowego. Założone oczko po zrośnięciu się z podkładką pozostaje w uśpieniu aż do wiosny następnego roku (okulizacja oczkiem śpiącym została przedstawiona na rycinach). Czasami na wiosnę, w okresie pękania pąków można wykonać okulizację oczkiem żywym, z którego jeszcze tej samej wiosny wyrasta pęd. Przy tej metodzie pędy, z których pobierane będą oczka, ścina się na początku zimy lub bezpośrednio przed zabiegiem. Cięte w zimie zrazy przechowuje się zadołowane w wilgotnych piwnicach w temperaturze około 0o C (wiosenną okulizację żywym oczkiem ilustrują fotografie). Dobór podkładek. W udanym zabiegu okulizacji lip najważniejsze znaczenie mają: dobór podkładki o podobnej sile wzrostu do okulizowanej odmiany i termin zabiegu. Duża różnica w sile wzrostu prowadzi do powstawania w miejscu okulizacji czy szczepienia dużego zgrubienia, co może powodować obniżenie żywotności drzewa (o doborze podkładek pisałam w nr 3/2007). Podkładki należy wysadzić w żyzną odchwaszczoną i nawożoną glebę, najlepiej nie później niż jesienią przed sezonem okulizacji. Okulizować można na różnych wysokościach, najczęściej nisko tuż nad szyjką korzeniową lub na wysokości korony. Terminy okulizacji przedstawiam w tabeli. W latach chłodnych i wilgotnych termin okulizacji może być nieco dłuższy. W czasie upałów i suszy rośliny szybciej kończą wzrost i wtedy niemożliwe jest oddzielenie kory od drewna, a tym samym założenie oczka za korę. Również przy zakładaniu oczek na pędach starszych drzew należy robić to na początku zaleconego terminu, bo większe drzewa wcześniej niż młode podkładki kończą wzrost.

Przygotowanie zrazów do okulizacji oczkiem śpiącym. Pędy (zrazy) do okulizacji pobiera się zwykle ze starszych, dostatecznie zdrewniałych drzew. Najlepsze są tegoroczne, ulistnione pędy ścinane z zewnętrznych, dobrze nasłonecznionych części drzewa z dojrzałymi pąkami(oczkami). Aby uzyskać takie pędy na starszych, nie przycinanych drzewach należy wcześniej (w poprzednim roku lub wiosną) przyciąć dość silnie gałęzie, na co lipa reaguje silnym wzrostem młodych pędów. Jeśli jest to możliwe zrazy należy ścinać wcześnie rano w dniu okulizacji. Najlepiej wykształcone oczka znajdują się w części środkowej pędów, należy więc części wierzchołkowe i nasady zrazów odciąć. Z przygotowanych środkowych części pędów natychmiast odcina się liście pozostawiając przy pączkach ok. 2 cm odcinki ogonków liściowych ułatwiających trzymanie oczek przy okulizacji. Następnie należy zabezpieczyć zrazy przed wysychaniem, np. umieszczając je pionowo w wiadrach z małą ilością wody na dnie. Naczynia ze zrazami należy ustawić w chłodnym miejscu i nakryć wilgotną tkaniną chroniąc je przed słońcem i wiatrem. W przypadku konieczności przetrzymania zrazów przez kilka dni lub przewożenia na większe odległości należy je zawinąć w wilgotną tkaninę i folię, następnie umieścić w możliwie chłodnym miejscu np. w lodówce. Z wielu sposobów okulizacji do rozmnażania lip polecane są: okulizacja w literę T, okulizacja w nacięcie na krzyż i okulizacja na przystawkę (dwie ostatnie metody okulizacji przedstawię w części II).

Okulizacja w literę T

jest najczęściej stosowana w rozmnażaniu lip. Można ją wykonywać na pędach podkładek o średnicy 7-25 mm, intensywnie rosnących , o korze łatwo odchodzącej od drewna.

Ryc.2, Fot. 2: W pierwszej kolejności na korze podkładki robi się końcem noża do okulizacji pionowe nacięcie kory (od góry do dołu) długości 3-3,5 cm. Następnie wykonuje się nacięcie poziome długości równej ok.1/3 obwodu podkładki. Kształt nacięcia przypomina literę T. Końcem noża należy lekko podważyć naciętą korę, co ułatwi włożenie oczka. Ryc.1, Fot. 1: Następnie z przygotowanego pędu ścina się oczko. W tym celu należy trzymać pęd w taki sposób, aby oczka skierowane były w dół, a palec wskazujący znalazł się pod miejscem, z którego będzie ścinane oczko. Cięcie zaczynamy około 1,5 cm nad oczkiem przecinając korę aż do drewna. Następnie nie wyjmując noża zmieniamy jego pozycję na poziomą i jednym pociągnięciem wzdłuż pędu odcinamy tarczkę okulizacyjną (pączek z kawałkiem kory i cienką warstwą drewna). Przed samym pąkiem trzeba zagłębić nieco nóż, aby nie dopuścić do spłycania lub wcześniejszego zakończenia cięcia. Cięcia kończymy ok. 2 cm pod oczkiem. Dobrze ścięta tarczka powinna mieć jednakową grubość, pewną sztywność umożliwiającą wsunięcie jej za korę podkładki, cienką warstwę drewna pod oczkiem i nieuszkodzony pąk. Aby ułatwić zrastanie się tarczki okulizacyjnej z podkładką (bezpośrednie zetknięcie się miazgi podkładki i odmiany okulizowanej) należy z tarczki okulizacyjnej usunąć cienką warstwę drewna. Można to zrobić podważając drewno końcem noża i delikatnie oderwać nie uszkadzając pąka. Ryc.3, Fot. 3: Tarczkę trzymaną za ogonek liściowy wsuwa się za naciętą i podważoną korę podkładki tak, aby pączek znalazł się ok. 1,5 cm poniżej poziomego cięcia na podkładce. Część tarczki okulizacyjnej wystającą ponad poprzeczne cięcie na podkładce należy odciąć. Ryc.4, Fot. 4: Po założeniu tarczki należy docisnąć do niej korę z dwóch stron palcami, co powoduje dokładniejsze przyleganie miazgi tarczki do podkładki. Następnie należy obwiązać miejsce okulizacji paskiem folii (rafią, paskami gumowymi) omijając pąk wraz z ogonkiem liściowym. Wiązanie można zakończyć powyżej lub poniżej nacięcia na podkładce. Elastyczne paski folii (do kupienia w sklepach ogrodniczych) dobrze dociskają oczka, rozciągają się nieco w czasie grubienia podkładek i zabezpieczają miejsce okulizacji przed wysychaniem. Zarówno nacinanie podkładek, zdejmowanie i zakładanie tarczek okulizacyjnych, należy wykonywać ostrym nożem możliwie szybko, aby ich tkanki nie wysychały. Po upływie 2-3 tygodni należy sprawdzić przyjęcie się oczek. Tarczki przyrośnięte są jędrne, a ogonek liściowy łatwo odpada po lekkim naciśnięciu. Podkładki, na których oczka nie przyjęły się, można powtórnie zaokulizować poniżej miejsca poprzedniej okulizacji. Należy również sprawdzić stan wiązań po okulizacji, wrzynające się w grubiejące podkładki przeciąć lub odwiązać i założyć powtórnie. Czerwiec jest miesiącem, w którym można rozpoczynać okulizacje lip oczkiem śpiącym. Przy właściwie dobranym terminie i podkładkach okulizacja letnia daje najlepsze przyjęcia. Zrastaniu się oczek z podkładkami sprzyja intensywne mnożenie się komórek miazgi. Szczegółowo o terminach letniej okulizacji gatunków i mieszańców lip pisałam w Pszczelarstwie 05/2007. Załączone zdjęcia prezentują okulizację lip sposobami: nacięcie na krzyż i przystawkę, wykonywanymi wiosną, czyli oczkiem żywym. Technika wykonania zabiegów okulizacji oczkiem śpiącym taka sama. Jedyną różnicą jest to, że oczko przy okulizacji letniej pobierane jest z 2 cm kawałkiem ogonka liściowego, ułatwiającym trzymanie.

Okulizacja w nacięcie na krzyż

Stosuje się ją w przypadku odmian lip o dużych pąkach na zrazach. Ten sposób jest podobny do opisanej w części I okulizacji w literę T. Różni się sposobem nacięcia podkładki ułatwiającej umieszczanie jej pod korą tarczki okulizacyjnej rozmnażanej odmiany. Przy tym sposobie zdejmując oczko ze zraza należy rozpocząć cięcie ok. 1,5 cm nad oczkiem i zakończyć je ok. 1,5 cm pod oczkiem. Na podkładce wykonuje się najpierw długie nacięcie pionowe długości ok. 3,5-4 cm, a następnie poziome trochę powyżej środka nacięcia pionowego. Po odchyleniu naciętej kory wsuwa się z boku za nią tarczkę okulizacyjną. Pączek powinien znajdować się nieco poniżej poziomego cięcia. Obwiązywanie miejsca okulizacji jest takie samo jak opisane w części I , w przypadku okulizacji w literę T.

Okulizacja na przystawkę

Można wykonywać ją nawet wówczas, gdy miazga podkładki jest mniej aktywna i trudniej oddzielić korę od drewna. Polega ona na tym, że skrawek kory z drewnem wycięty z podkładki jest zastąpiony przez zbliżony kształtem skrawek kory z drewnem i pączkiem ścięty z pędu (zraza) rozmnażanej odmiany. Sposób zdejmowania oczek jest następujący: zraz trzymamy pionowo do góry pączkami. Pierwsze poziome nacięcie na zrazie wykonuje się lekko skośnie około 1 cm poniżej pąka. Cięcie podłużne odcinające tarczkę okulizacyjną zaczyna się około 1,5 cm nad pąkiem i prowadzi się nóż w dół do dolnego nacięcia. W podobny sposób wcześniej zdejmuje się skrawek kory z drewnem z podkładki i w jego miejsce przykłada się tarczkę okulizacyjną. Warunkiem dobrego zrośnięcia się tarczki z podkładką jest połączenie miazgi tarczki z miazgą podkładki, dokładne dociśnięcie i obwiązanie paskiem folii miejsca okulizacji. Sprawdzanie przyjęcia oczek, stanu wiązań i okulizacja podkładek z nieprzyjętymi oczkami wykonywana jest jak przy okulizacji w literę T. Zabiegi pielęgnacyjne po okulizacji. W przypadku okulizacji oczkiem śpiącym do jesieni należy kontrolować stan wiązań po okulizacji. Wrzynające się w grubiejące pędy wiązania przecina się i zdejmuje. Wiosna następnego roku, zanim z przyjętego oczka zacznie wyrastać pęd, ścina się podkładkę tuż nad przyjętym oczkiem. Powierzchnię rany po cięciu zabezpiecza się np. emulsją Funaben 50. Wyrastający z oczka pęd należy zabezpieczyć przed wyłamaniem np. przywiązać do podpór. Często pozostawia się nad przyjętym oczkiem ok. 10-15 cm odcinek pędu podkładki z wyciętymi pędami. Do takiego „czopu” przywiązuje się pęd wyrastający z przyjętego oczka zabezpieczając go przed wyłamaniem. „Czopy” należy wycinać po zdrewnieniu pędów zaokulizowanej odmiany lip. W przypadku okulizacji wiosennej wykonywanej oczkiem żywym zabiegi pielęgnacyjne po okulizacji są takie same lecz wykonuje się je w tym samym sezonie wegetacyjnym. Do ważnych prac pielęgnacyjnych wykonywanych w czasie wyrastania pędów z przyjętych oczek należą również: wycinanie pędów wyrastających z podkładki i konkurujących z pędami wyrastającymi z przyjętych oczek, nawożenie i nawadnianie zaokulizowanych lip, ochrona przed chorobami i szkodnikami. Istnieje jeszcze możliwość wegetatywnego rozmnażania lip za pomocą sadzonek zielnych i półzdrewniałych. Sadzonki są ok. 10 cm odcinkami ulistnionych młodych pędów, ciętych od połowy maja do końca czerwca. Ich ukorzenianie musi jednak odbywać się w specjalnym podłożu, w szklarni lub tunelu foliowym wyposażonych w urządzenia zamgławiające. Takie sadzonki muszą też być traktowane ukorzeniaczami czyli hormonami roślinnymi, stymulującymi wytwarzanie korzeni. W warunkach amatorskich jest to sposób trudny i mało wydajny. Opisane w tym cyklu metody rozmnażania nie wyczerpują sposobów jakimi można rozmnażać lipy, lecz są to metody najłatwiejsze i nie wymagające specjalistycznego zaplecza. Zaprezentowane tu sposoby szczepienia i okulizacji można stosować przy rozmnażaniu wielu innych gatunków i odmian drzew przydatnych dla pszczelarstwa np.: drzew owocowych, odmian głogów, klonów, robinii akacjowej i niektórych wierzb. Oczywiście dla każdej rośliny należy dobrać odpowiednią, pochodzącą z tego samego gatunku podkładkę. Rozmnażanie lip na własne potrzeby na pewno wymaga dużo cierpliwości i samozaparcia, chociażby w zdobywaniu wartościowych zrazów. Nasadzenia lip, oprócz polepszenia bazy pożytkowej pszczół, mają niewątpliwy walor dekoracyjny i ozdobią okolice domu lub pasieki.

Osobom, zainteresowanym przeglądem gatunków i mieszańców lip, polecam poszukiwania w Internecie, a zwłaszcza: Internetową Bazę Roślin (www.ibro.pl) obejmującą 54 gatunki lip. Obok szczegółowych charakterystyk są tam zdjęcia, a także, co szczególnie cenne dla pszczelarzy, informacje o szkółkach oferujących dane odmiany.

Zamykając ten cykl pozostaje mi tylko życzyć Państwu powodzenia w poszerzaniu bazy pożytkowej pszczół o nowe, cenne odmiany lip.

Źródło: Katarzyna Wieteska - Miesięcznik Pszczelarstwo - 2007